در آغاز بعضی بعضی از سوره های قرآن قید زمان و یا شرط زمان آمده است این سوره ها را سوره های « زمانیّه» و یا « شرطیّه» می گویند و تعداد آنها هفت سوره است و به استثنای سوره « منافقون » و سوره « نصر» در پنج سوره دیگر احوالات قیامت و آثار و نشانه های وقوع آن شرح داده شده است . این سوره ها عبارتند از : واقعه ، منافقون ، تکویر ، انفطار ، انشقاق ، زلرزال ، نصر .

سوره های مقولات (قل) = با جمله امری :

« قُل» فعل امر از ریشه « قول» است به معنای بگو . قرآن به رسول خدا (ص) نازل شده است که محتوا و الفاظ آن را عیناً به مردم ابلاغ کند و بگوید و این امر کلیه سوره ها و آیات قرآن را شامل می شود لکن درپنج سوره خداوند در آغاز سوره تأکید بر « قُل » بگو و ابلاغ کن نموده است . این فرمان مجدّد حاکی از عظمت آنها و اهمّیت و ضرورت محتوا و پیام آنها است .

این سوره ها عبارتند از : جنّ ، کافرون ، توحید ، فلق ، ناس .

سوره های مقطّات :

29 سوره از سوره های قرآن با حروف به ظاهر ساده تهجّی شروع و هر کدام با نام معروف تهجّی خود نیز خوانده می شود و در معنا ، هر کدام از آنها به طور رمز به یک و یا چند معنای مهم اشاره دارند . بدین جهت آنها را « حروف رمزی» می گویند و چون این حروف قطع قطع و جدا از هم خوانده می شوند آنها را « حروف مقطّه » می نامند .

این سوره ها عبارتند از : بقره ، آل عمران ، اعراف ، یونس ، هود ، رعد ، ابراهیم ، حجر ، مریم ، طه ، شعراء ، نمل ، قصص ، عنکبوت ، روم ، لقمان ، سجده ، یاسین (یس) ، صاد (ص) ، مومن (غافر) ، فصّلت ، شوری ، زخرف ، دخان ، جاثیه ، احقاف ، قاف (ق) ، قلم .

سوره هایی با جملات دعایی و خبری و استفهامی :

سوره هایی که با جملات دعایی (نفرین )افتتاح شده اند عبارتند از : مطفّفین ، هُمَزه ، لهب .

سوره هایی که با جملات خبری شده اند عبارتند از : انفال ، توبه ، نحل ، قمر ، انبیاء ، مومنون ، نور ، زمر ، محمد (ص) ، فتح ، رحمن ، مجادله ، حاقّه ، معارج ، نوح ، قیامت ، بلد ، عبس ، قدر ، بیّنه ، قارعه ، تکویر ، کوثر .

سوره هایی که با جملات استفهامی آغاز می شوند عبارتند از : انسان ، ماعون ، نبأ ، غاشیه ، انشراح ، فیل . (آغازسوره قریش نیز « تعطیل » است )

طبقه بندی مفاهیم کلی در آغاز و پایان سوره ها :

1-      توحید : شامل صفات خدا ، نصرت خدا ، حمد و تسبیح خدا ، خالق بودن خدا ، بحث های استدلالی توحیدی ، یاد خدا و استغفار ازاو و پناه بردن از شر حسودان و شیاطین به خدا (مفاهیم ذکرشده در ابتدای 31 سوره و انتهای 24 سوره آمده است ) .

2-      نبوّت : شامل از نسل بشر بودن پیامبران ، رسالت پیامبران و فلسفه آن ، کتب آسمانی ،داستان پیامبران و زنان آنان ، عدم صحّت تهمت های مشرکین به پیامبر (ص) ، سفارش به پیامبر (ص) ، رد تثلیث ، اهل کتاب و دعوت پیامبران (در ابتدای 22 سوره و در انتهای 26 سوره آمده است ) .

3-      قرآن کریم : شامل نعمت قرآن : شب قدر ، هدایت گر بودن قرآن ، روش دعوت قرآن و نزول قرآن (در ابتدای 31 سوره و در انتهای 23 سوره آمده است )

4-      معاد : شامل خبر وقوع روز قیامت ، توصیف قیامت ، حسابرسی ، توصیف بهشت و جهنّم و چگونگی معاد انسان ( در ابتدای 26 سوره و در انتهای 13 سوره آمده است )

5-      انسان : شامل خلقت انسان ، صفات انسان ، امتحان انسان ، دادن امانت الهی به انسان و شکر نعمت های الهی (در ابتدای 10 سوره و انتهای 4 سوره آمده است)

6-      مومنین : شامل هدایت مومنان ، پاداش مومنان ، صفات مومنان سفارش و امر به مومنان ، امر به انجام فرایض ، عدم پیوند با دشمنان و برادری مومنان ( در ابتدای 17 سوره و انتهای 37 سوره آمده است ) .

7-      کافرین ، مشرکین و ستمکاران : شامل داستان انسان های ستمگر و کافر و مشرک ، مردود بودن شرک ، انکار قرآن توسط کافران ، عذاب کافران ، مشرکان و ستمکاران ، حالت این سه گروه در روز قیامت ، شناخت مشرکین ، موعظه ها برای این افراد ، شناخت منافقین ، اوصاف منافقین و عذاب منافقین درروز قیامت ( در ابتدای 39 سوره و انتهای 64 سوره آمده است ) .

ارتباط و تناسب مفاهیم ابتدایی و انتهایی سوره ها :

1-      سوره هایی که با « الحمدالله » شروع شده اند ( سوره های حمدّیه ) ، در انتهای خود به عدم هدایت کافران و عذاب آنها ختم می شود .

2-      سوره هایی که با « تبارک » شروع شده اند (تبارکیّه) ، در انتهای خود به عدم هدایت کافران و عذاب آنها ختم می شود .

3-      سوره هایی که با «سَبَّحَ »و «یُسَبَّحُ» و « سبحان»شروع شده اند (مسبّحات) ، در انتهای خود به  بیان صفات خداوند ختم می شود .

4-      در سوره های « مخاطبات  »(ندائیّه) ، مطالب ابتدایی با مطالب انتهایی سوره کاملاً مرتبط هستند .

5-      در انتهای سوره های « خبریّه » صفات مومنان ، قرآن ، صفات خدا و احکام شرعی مورد بحث می باشد که با مفاهیم ابتدایی سوره تناسب دارد.

6-      سوره های « شرطیّه» (زمانیّه) به جز نصر و منافقین ، در ابتدا اوصاف قیامت و در انتها هدایت مومنان و عذاب کافران را مطرح می سازد .

7-      ابتدا و انتهای سورههای «امریّه» (مقولات) مربوط به مباحث توحیدی است .

8-      در سوره های دعائیّه و استفهامیّه مفاهیم ابتدایی و انتهایی با هم تناسب دارند .

9-      در سورههای «قَسَمیّه» (سوگندها) که با سوگند آغاز شده اند ، مطالب پس از سوگند با مطالب انتهایی کاملاً مرتبط است .

10-   دسته ای از سورههای «مقطّعات» که با «طس» و «طسم »آغاز شده اند ، همواره در ابتدای خودداستان حضرت موسی (ع) را دارند و در انتها مطالبی شامل قرآن و پاداش مومنان و عذاب کافران را مطرح می سازند ، سوره هایی که با «الم» آغاز می شوند ، معمولاً در ابتدا و انتها مطالبی در مورد صفات مومنین دارند و سوره هایی که با «الر» اغاز می شوند در انتهای خود از عذاب مشرکان و ستمگران سخن می گویند .